skip to main content

اصطلاح‌نامه گنجینه‌ای از واژه‌هاست كه افزون بر نظم الفبایی مانند فرهنگ‌ها، دارای سامانِ شبکه‌ای و مفهومی میان واژه‌های یک یا چند رشته از دانش بشری است. این سامانِ مفهومی با چند گونه پیوند میان واژه‌ها؛ در سازمان‌دهی و بازیابی اطلاعات، واکاوی اطلاعات و علم‌سنجی، برنامه‌ریزی آموزشی، و مانند آنها کاربردهای بسیار دارد و در ساخت آنتولوژی (هستان‌شناسی) به مثابه ابزاری برای وب معنایی، پیش‌نیازی کلیدی و بی‌مانند است. در اصطلاح‌نامه‌ها، واژه‌ها ساختار می‌یابند و مفهوم‌ها با اصطلاح‌ها بیان و به گونه‌ای چیده می‌شوند که پیوند میان آنها، آشکار و روشن و اصطلاح‌های مرجح با سرمدخل‌هایی برای مترادف‌ها یا شبه‌مترادف‌ها همراه باشند. اصطلاح‌نامه، راهنمای نمایه‌ساز و کاربر برای گزینش اصطلاح یکسان یا ترکیب یکسانی از اصطلاح‌های مرجح برای بازنمایی یک موضوع است. با ساخت واژه‌های استاندارد برای یك موضوع، یك‌دستی مدخل‌ها در نمایه‌سازی فراهم می‌شود. با تفکیک هم‌نویسه‌ها به گونه‌ای که هر یک تنها به یک معنی رهنمون شود و گزینش اصطلاح مرجح برای نمایه‌سازی از میان مجموعه‌ای از مترادف‌ها و شبه مترادف‌ها انجام ‌گیرد، کاربر و نمایه‌ساز برای یک مفهوم، اصطلاح همانند یا‌ نزدیک‌تری را بر خواهند گزید.

ایرانداک کار روی اصطلاح‌نامه‌ها را از سال ۱۳۵۰ با نگارش دست‌نامه «قواعد و قراردادهای ساختن اصطلاح‌نامه» آغاز کرد و در سال ۱۳۷۵ نخستین اصطلاح‌نامه خود را با نام «نظام مبادله اطلاعات علمی‌فنی (نما)» به چاپ رساند. در سال‌های ۱۳۷۶ تا ‌۱۳۸۶ نیز طراحی و نگارش اصطلاح‌نامه دو زبانه فارسی‌انگلیسی فراگیر در حوزه‌های گوناگون علم و فناوری مانند ریاضی، فیزیک، شیمی، علوم زیستی، علوم زمین، مهندسی و کشاورزی با بیش از ۱۰۰ هزار واژه انجام شد. اینک در تابستان ۱۳۹۸‌، چند ده هزار واژه دیگر به واژه‌های پیشین افزوده شد و روابط معنایی میان اصطلاحات آنها گسترش و بهبود یافت و نسخه دوم سامانه اصطلاح‌نامه‌ها نیز با فارسی‌سازی نرم‌افزار منبع‌بازِ «اسکاسموس» در دسترس همگان گذارده شد. دستاورد این خدمت ایرانداک هم‌اکنون به شانزده اصطلاح‌نامه رسیده است.